Witraże Wyspiańskiego w Domu Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Apollo albo System Kopernikański.

Przepiękne witraże projektu Stanisława Wyspiańskiego (których dotyczyła ostatnia fotograficzna zagadka z witrażem) znajdują się w siedzibie Towarzystwa Lekarskiego w Krakowie. Tak, witraże, gdyż "Apollo spętany" stanowi środkową część tryptyku*

Tutaj prawe skrzydło tryptyku:

I to, co najważniejsze; witrażu część środkowa i Apollo Spętany:

A teraz trochę historii. Towarzystwo Lekarskie powstało w 1866 roku, ale przez długie lata nie posiadało godnej siedziby, ta powstała dopiero w latach 1904-1905 i jest dziełem dwóch architektów: Władysława Kaczmarskiego i Józefa Sowińskiego. Piękny budynek o klasycznych proporcjach - kiedyś na pewno uda mi się zrobić lepsze zdjęcie, wtedy to wyrzucę z przyjemnością:

I zbliżenie:

I w tym właśnie budynku odnajdujemy niespodziewanie jeden z najpiękniejszych (zrealizowanych) projektów wystroju wnętrz w secesyjnym stylu***. Unikalna w swym wystroju klatka schodowa prowadzi na piętro, gdzie znajduje się sala posiedzeń, biblioteka i czytelnia. Autorem całego projektu jest Stanisław Wyspiański.

Dzieło Wyspiańskiego wpisuje się w nurt wiedeńskiego"Gesamtkunstwerk" czyli sztuki całościowej - artysta zaprojektował wystrój sal, specjalny dla każdej z nich, tworząc z witraży, elementów malarstwa ściennego, boazerii, mebli, kutych balustrad schodów i lamp bogatą i harmonijną całość. Olśniewającą!

Klatka schodowa, utrzymana w słonecznych żółtych barwach, ozdobiona jest biegnącymi pod sufitem malarskimi fryzami z liści i kwiatów kasztanowca - motyw tak chętnie wykorzystywany przez artystów Młodej Polski, pojawia się tutaj powtórzony w zadziwiającej dekoracji balustrady schodów:

Koniecznie poszukajcie lepszych zdjęć, całość jest zachwycająca - mnie niestety nie udało się oddać nawet w minimalnym stopniu wrażenia, jakie wywołuje dekoracja schodów (na usprawiedliwienie dodam, że warunki były niesprzyjające...)

Fryz na ścianach jest wyjątkowo piękny, sufit zdobi niezwykły żyrandol z metalowych płatków śniegu - a całość musi być oświetlona mocnym światłem, żeby wszystkie elementy dekoracji sprzęgły wzajem swój blask i rozświetliły się w elektrycznym słońcu. Wszystkie... poza witrażami. Widziałam piękne zdjęcia tej klatki schodowej i moje przy nich giną - z jednym tylko wyjątkiem. Wydaje mi się, że witraże wyglądają najpiękniej wtedy, gdy ogląda się je w półmroku, podświetlone jedynie promieniami słońca. Tak jak na tym i wcześniejszych zdjęciach witraży:

A teraz najważniejsze, czyli to, co ukryte choć widoczne. Symbolika witrażu zawarta jest właściwie w jego tytule - "Apollo i system słoneczny" albo według innych źródeł "Apollo spętany. System Kopernikański". W książce***, na której opierałam się pisząc o tych witrażach, przeczytałam zdanie: "[witraż ten] przedstawia syna Zeusa nauczającego ludzi medycyny - otoczonego przez system słoneczny Kopernika, patrona Towarzystwa Lekarskiego i polskiego bohatera" (sic!) 

Myślę, że nie będę objaśniać obrazu - objaśnienia kończą się często jak najgorzej - pamiętajmy jednak, że Apollo to nie tylko "nauczyciel medycyny", ale przede wszystkim bóg słońca, światła, bóg mądrości, sztuk, poezji (lira nad głową), wyroczni i nauk. W tej kolejności. Jakkolwiek, po namyśle uznaję, że zważywszy na miejsce, w którym się znajdujemy, można medycynie oddać (na chwilę!) palmę pierwszeństwa.

Zagadkę (czyli sekretne powiązania między witrażem a moją serią "niebieską") rozwiązała bezbłędnie Małgosia_dz (Lustro) ("od systemu słonecznego do nieboskłonu i nieba prosta droga idzie....") ona też wiedziała, gdzie witraż się znajduje. Wiedzą tą podzielił się również jsh (Przemyśl) w najlepszym stylu delfickiej wyroczni ("To tam, gdzie kasztanowce mają metalowe liście..."). Dziękuję i gratuluję!

Wszystkim Wam dziękuję za miłe opinie i komentarze - chociaż lubię moje samotne krakowskie spacery, to dzielić się wrażeniami jest chyba jeszcze przyjemniej.

PS 

Zapomniałam dodać pewną bardzo istotną choć przykrą informację (widać wyparłam ją po prostu z pamięci). Witraże Wyspiańskiego, które tu przedstawiałam, to niestety kopia wykonana w 1972 roku. Oryginalne dzieła zostały zniszczone w czasie hitlerowskiej okupacji. Pocieszam się, że przecież w przypadku witraży sam projekt - karton - jest tak bardzo ważny, bodaj najważniejszy. Wyspiański chyba nie przygotowywał własnoręcznie witraży? Ale mimo wszystko - żal...

Ogromnie też żałuję, że tyle pięknych witraży z epoki niszczeje teraz w prywatnych kamienicach - usuwane przy wymianie okien, rozbijane, zastępowane przy renowacji jakimś kiczem. Podobno też krakowskie muzeum witraży w nie najlepszej jest kondycji - ale to wieści sprzed roku, może coś się tu zmieniło. Szkoda witraży...

***

* (tu muszę dodać - dopisek po latach - że mój entuzjazm był przedwczesny, dwa boczne witraże nie są oczywiście oryginalną kompozycją stworzoną przez Wyspiańskiego a całość, niestety, jest rekonstrukcją - witraże ucierpiały podczas działań wojennych, bodajże w 1945 r. - do sprawdzenia)

** z tym "secesyjnym stylem" również byłabym dziś bardzo ostrożna. Wyspiański zdecydowanie jest kategorią samą dla siebie i jeśli wolno byłoby zastosować jakieś generalizujące pojęcie, to przywołałabym tutaj "Gesammtkunstwerk" - dzieło totalne, sztukę totalną albo syntezę sztuk, gdzie wszystkie elementy dopełniają się wzajem: forma, światło, kolor, faktura, malarstwo, witraże, malowane fryzy, tkaniny, obicia, meble, balustrady, wszystko. Myślenie o wnętrzu (świeckim, sakralnym, nieważne) jako o całości. Szczęśliwie wspominam o tym później w tekście.

Dopisek:  2015 r.

*** Śladami Młodej Polski. Secesja w Krakowie i okolicach. T. Sobieska, K. Sobieska, G. Blondiau, Wydawnictwo Dęby Rogalińskie, Kraków 2002, s. 65-67

Mam wielką nadzieję, że kiedyś uda mi się poświęcić witrażom Wyspiańskiego więcej czasu i uwagi, przypomnieć sobie to, co wiem, nauczyć się tego, czego nie wiem, oglądać je, wracać do nich, czytać i wreszcie napisać o nich tak jak na to zasługują. Ten tekst zostawiam - choć on akurat nie zasługuje, by go zostawić, ale obiecałam sobie, że nie będę ingerować w to, co pisałam w blogowych początkach.

Wszystkie wpisy poświęcone witrażom - krakowskim i nie tylko - będzie można znaleźć na blogu Kraków i okolice w osobnej kategorii WITRAŻE