Magnolie na Wawelu. Katedra wawelska zza magnoliowych kwiatów czyli krótki kurs wawelskiej architektury.

Jeśli mogłabym odwiedzić Wawel tylko jeden, jedyny raz w roku - wybrałabym kwiecień i porę kwitnienia magnolii. To spektakl jedyny w swoim rodzaju, trochę barokowy, bo magnolie w swoim nieumiarkowaniu są jedną wielką kwietną hiperbolą, całe są nadmiarem. Lubię obserwować to, co pojawia się w prześwitach między magnoliowymi kwiatami, Wawel nieoczywisty, katedrę w kawałkach. Dobrze znane fragmenty wawelskiej architektury pokazują się wtedy z innej strony, trochę egzotyczne może, niejednoznaczne. A jeśli jeszcze niebo przyjmie ten - jakże rzadki w Krakowie - odcień błękitu, jaki kojarzy się bardziej z włoskim niż naszym niebem, wtedy cały ten spektakl można oglądać bez końca.

To wszystko zresztą zaczyna się bardzo niewinnie, właściwie nic nie zapowiada takiej barokowej magnoliowej exageracji. Już czasem w marcu otwierają się nieco wielkie, skórzaste, oliwkowo zielone pąki i widać trochę koloru. Już wtedy magnoliowe drzewa wyglądają, jakby przysiadło na nich stado jakichś egzotycznych ptaszydeł, a to dopiero początek.

Czasem myślę, że właśnie takie magnolie lubię najbardziej. Czy dlatego, że - jak w wierszu Julii Hartwig - "najpiękniejsze jest to, co jeszcze nieskończone", czy może dlatego, że w prześwitach pomiędzy magnoliowymi pąkami widać więcej?

Na przykład charakterystyczny ostrosłupowy dach Wieży Srebrnych Dzwonów:

tak różny od zwieńczenia innych wawelskich wieżyc:

I tę najważniejszą, najpiękniejszą ze wszystkich kaplicę, którą nazwano "perłą Renesansu na północ od Alp", do której magnolie pasują jak żadne inne kwiaty, bo i na italskiej ziemi spotykają się często - renesansowe budowle i dziesiątki odmian egzotycznych magnolii, podobnych do znanych nam i całkiem odmiennych, egzotycznych, pachnących, ciepłolubnych piękności, które nie przeżyłyby ani jednego sezonu na wawelskim wzgórzu. O nich pisała Elżbieta w magnoliowej opowieści, a cały jej blog - Sukienka w kropki - jest najlepszym znanym mi przewodnikiem po Italii, pisanym ze znawstwem i erudycją, pamiętnikiem z włoskich podróży pisanym piękną polszczyzną i sercem. Oto punkt, nie jedyny w Krakowie, ale może najważniejszy, gdzie krzyżują się polskie i italskie ścieżki - dzieło Bartłomieja Berecciego (i kompanii) jedyna i niepodobna do innych Kaplica Zygmuntowska, w szczególe delikatnie zarysowanej w najdalszym tle złotej kopuły i wieńczącej ją latarni:

i w kaskadach magnoliowych kwiatów:

i znów wśród bardziej zdyscyplinowanych i wczesnych magnolii* w ogólnym ujęciu na tle całej katedry wawelskiej:

Tuż obok niej, po drugiej stronie gotyckiego szczytu transeptu katedry bliźniacza z pozoru siostrzyca - kaplica Wazów. Tyleż późniejsza a nawiązująca formą do poprzedniczki jak do ideału, do wzorca sevrskiego idealnej kaplicy - a może bardziej chodziło o symetrię? już nie wiem właściwie - bo czy barok w architekturze uwzględnia poczucie symetrii? Tym razem nie powiem "mniejsza o barok, którego nie znoszę" (bo jednak staram się go zrozumieć i rozumowo pojąć barokowe założenia) i kwestię barokowego zamiłowania (lub nie) do symetrii pozostawię otwartą, a nuż ktoś mnie oświeci. Tak czy inaczej, kaplica Wazów, choć z zewnętrznej formy wiernie naśladuje Zygmuntowską, wnętrza ma zgoła inne i już bezsprzecznie barokowe w upodobaniu do marmurów i wanitatywnych symboli. Róż magnolii i niepohamowana obfitość kwiecia mogłyby idealnie pasować do barokowej architektury, to kwintesencja baroku w botanice, wielka kwietna hiperbola. Oto zatem kaplica Wazów z nowym pokryciem kopuły i tym samym pozbawiona niestety! wiekowej patyny. Ile musi upłynąć czasu, żebym przyzwyczaiła się do niej - takiej, jaką jest teraz? Na szczęście mój pierwszy magnoliowy wpis pokazuje ją jeszcze z zielenią patyny:

Prawda, jak bardzo się zmieniła? Nie masz stałości na tym świecie...

Oto kaplica Wazów w eferwescencji i exuberancji barokowo-magnoliowego kwiecia:

Ale zostawmy te blogowe wykopaliska, zostawmy też kaplicę Wazów i z czasu baroku powróćmy do form, które utworzył dojrzały renesans, form, które powstały z pewnego wykroczenia poza jasność i harmonię renesansowych konstrukcji a może były efektem zerwania z ograniczającym kanonem i przejawem nieskrępowanej wyobraźni. Manieryzm nie jest najszczęśliwszą nazwą i niesie sporo negatywnych konotacji. A ja, trochę na przekór, będę głosić pochwałę manieryzmu - a w każdym razie jego wawelskiego exemplum, którym jest kaplica bpa Padniewskiego, którą stworzył Jan Michałowicz z Urzędowa. Wielkiej skromności artysta nazywający się (sam siebie, a jakże!) polskim Praksytelesem. Mam do niego słabość i tak samo lubię jego dezynwolturę w przełamywaniu zastanych obowiązujących w sztuce norm, jak - może nieco wybujałe - poczucie własnej wartości. Joannes Michalovicz Urzendoviensis, Praxiteles Polonicus. A tutaj jego wawelskie dzieło (to znaczy jedno z bodajże dwóch realizacji) kaplica Padniewskiego, we wczesnomagnoliowym detalu:

a za chwilę będzie w powodzi magnoliowych kwiatów tworzących piękną ramę, w której widać doskonale to, co decyduje o przesunięciu akcentów z prawideł renesansowej harmonii i statyki ku manierystycznemu efektowi zadziwienia, dynamiki - oto tambur kaplicy złożony z dwóch części, niższa opasana rzędem kolumn, wyższą zdobią spływy wolutowe wspierające dach kopuły. Ale cóż! Elementy górne nie odpowiadają dolnym, są przesunięte, ale tylko trochę, nie są regularnie pośrodku interkolumniów - a raczej z boku, tak trochę w lekkim przesunięciu, jakby jakaś ogromna dłoń przekręciła wielkie pudło tamburu kaplicy i to nie w połowie a nieco powyżej. To wszystko sprawia, że w oczach patrzącego górna i dolna część zaczynają się poruszać, tak! powstaje złudzenie wirowego ruchu. Oto wielkie wawelskie perpetuum mobile Michałowicza z Urzędowa:

a tu znów proszę - w kontekście całej prawie katedry, tak, byście mogli następnym razem odnaleźć łatwo ową kaplicę i przyjrzeć się jej z uwagą, na jaką zasługuje, wspominając przy tym "polskiego Praksytelesa" i jego wierną, niżej podpisaną, obrończynię:

Skoro zaś wyżej pomieniona kaplica przytula się na zdjęciu do najpiękniejszej i najstarszej z wawelskich wieżyc - na zdjęciu widać fragment białej romańskiej kostki, co niechybnie świadczy o dawnym rodowodzie tego fragmentu wawelskiego palimpsestu - poszukam teraz zdjęć magnoliowo-architektonicznych, które mogłyby zilustrować to, co bodaj najpiękniejsze - niebosiężne wieże.

Voilà, oto problem wież wawelskich rysuje się jak czubek góry lodowej:

Konia z rzędem temu, kto rozpoznał na zdjęciu powyżej, która to z wieżyc katedry wawelskiej właśnie zatonęła w powodzi magnoliowych kwiatów. Mam na szczęście zdjęcia, które problemat wież traktują bardziej explicite:

Oto po lewej monumentalna Wieża Zegarowa z imponującym hełmem a po prawej jej skromna towarzyszka o romańskim rodowodzie, wyżej gotycka, lecz w białej romańskiej sukience sięgającej jeszcze dziś kilkunastu metrów wysokości - Wieża Srebrnych Dzwonów. I też same z przewagą magnolii:

Te dwie tworzą potężny Westwerk, zachodni masyw wieżowy katedry (nie wiem, czy do wawelskiej katedry da się odnieść to określenie, zatem niech będzie, że to moja licentia poetica, cóż, kiedy lubię to słowo i obrazy jakichś dalekich germańskich katedr. Tu zaś do dwóch wspomnianych wież dołączy trójkątny szczyt transeptu katedry a po prawej wyłoni się zza katedralnego dachu niższa, lecz nie mniej ważna Wieża Zygmuntowska.

a oto hełm Wieży Zygmuntowskiej:

i jego najwyższy punkt, gratte-ciel wawelski, konik herbowej Pogoni drapiący tę niewiarygodnie lazurową powłokę nieba, jakby z niedowierzaniem, że taki kolor w Krakowie jest możliwy:

Ja też nie wierzyłam.

Czasem myślę, czy to jednak nie jest rzeczywiście "najlepszy z możliwych światów". Nawet jeśli nie, nawet jeżeli ta idea jest wielką i szkodliwą złudą, to takie miejsca jak Wawel kwietniową porą, gdy kwitną magnolie, gdy mogę czytać w wielkiej księdze architektury i ciągle się jej uczyć, gdy jest z kim dzielić to wszystko, choćby przez chwilę na kruchym terytorium "tu i teraz" - takie miejsca...

***

I jeszcze mały przypis:

* "wczesne i zdyscyplinowane" magnolie w pąkach - takie zdanie napisało mi się całkiem bezrefleksyjnie, a to przecież może być całkiem dobra analogia do różnych architektonicznych stylów i nurtów, które w swej wczesnej formie zazwyczaj są bardziej właśnie... zdyscyplinowane i "suche" a potem rozkwitają. Aż do przesady. Czy to nie ciekawa metafora? Nawet barok, ten pierwszy - z kościoła Piotra i Pawła - i to jak się zmienia, jak osiąga pełnię rozkwitu w kościele św. Anny a potem dojrzewa, przejrzewa, przekwita i daje formy rozbuchane a przy tym pozbawione świeżości (bez przykładów, niech każdy sobie to zilustruje jak wola). A w przypadku magnolii wygląda to tak - barok wczesny:

dojrzały:

i późny:

Wawelskie magnolie odwiedzam i fotografuję co roku, to taka moja prywatna tradycja. Wszystko zaczęło się w kwietniu 2009 roku i jest w pewien sposób potwierdzeniem uporczywości moich przywiązań, zamiłowania do rytuałów, predylekcji do powrotów w te same miejsca i tego typu nieoczywistych i niekoniecznie zdrowych cech charakteru. W zakładce krakowski szlak magnolii można znaleźć wszystkie wpisy, jakie poświęciłam magnoliom - wawelskim i nie tylko - i jakie można znaleźć w archiwach blogu Kraków i okolice. Na prawej szpalcie blogu znajduje się tymczasowo, w ramach wiosennego tygodnia magnolii, kilka linków do moich innych wpisów, a jednak... Ze skromnością, jakiej nie powstydziłby się sam Jan Michałowicz z Urzędowa, Praxiteles Polonicus, powiem, że zdjęcia, które pokazują dzisiaj są najlepsze.

Tak! Myślę, że nigdy nie udało mi się i już nigdy nie uda się zgromadzić takiego zestawu magnoliowych zdjęć z Wawelu. Było wszystko: czas na trzy albo cztery kolejne wizyty, by przyglądać się magnoliom w różnym stopniu rozkwitu, była przepiękna pogoda, niewyobrażalna wręcz w Krakowie, z niebem, które bywa może we Florencji i to nie zawsze. Była też wcześniej łagodna, prawie nieistniejąca zima, więc kwiaty magnolii nieskazitelne, nie uszkodzone zimowym mrozem czy przedwiosennymi przymrozkami. Była czasem dobra samotność a czasem miły compagnon de voyage i wtedy było całe ulotne piękno dzielone na pół, czyli mnożone. Wszystkie zdjęcia można znaleźć w moim albumie "Magnolie na Wawelu". Nieskromnie polecam się Państwa uwadze, wasz Praxit... no dobrze, tak naprawdę będzie mi miło, jeśli spośród milionów profesjonalnych zdjęć robionych profesjonalnym sprzętem przez ludzi, którzy są naprawdę dobrzy w swoim fachu - jeśli w natłoku całej tej doskonałości znajdziecie chwilę, żeby przejrzeć moją amatorską magnoliową kolekcję i przeczytać ten tekst, nad którym spędziłam pół nocy (wolę nawet nie analizować, czego to dowodzi - poza bezsennością). 

***

O magnoliach - nie tylko krakowskich - piszą:

• Elżbieta na blogu Sukienka w kropki - o której już wyżej wspominałam, ale nigdy dość, bo cały blog jest fenomenalny i jeśli kiedyś wybiorę się wreszcie do Italii, to nie chcę mieć innego przewodnika;
• Magdalena Jastrzębska - o wawelskich magnoliach i o tych w Pszczynie opowiada odrywając się na chwilę od pisania biografii pięknych i inteligentych "dam minionego czasu";
• Łucja na blogu "Szkiełkiem okiem i sercem" pokazuje aktualne zdjęcia wawelskich magnolii dosłownie sprzed kilku dni, a pewnie w blogowych archiwach trzyma całe kufry magnolii zgromadzone w czasie licznych podróży;
• Basia na blogu "Pięć pór roku" pokazuje magnacką rezydencję w Baranowie Sandomierskim. Zamek zwany "małym Wawelem" w otoczeniu kwitnących magnolii wygląda przepięknie.

oraz...

skromnością ustępująca może jedynie samemu J.M.U.:

• Ada i jej krakowski szlak magnolii czyli magnoliowa seria zdjęć i wpisów na blogu "Kraków i okolice" a szczególnie - bo z wieku i urzędu miejsce poczesne mu się należy - wyżej opisany Wawel cały w magnoliach i cała seria wpisów MAGNOLIE NA WAWELU

Jeśli kogoś pominęłam, to tylko z niewiedzy, absolutnie nie ze złej woli! Kto ma chęć dołączyć do świętowania magnoliowego tygodnia, proszę sygnalizować i dopisywać się w komentarzach.