Smok z ulicy Smoleńsk i kamienice Talowskiego

Z ulicy Retoryka, gdzie spacerowaliśmy sobie ostatnio z głową w chmurach i zimowym słońcu przyglądając się jak zwykle kamienicom Teodora Talowskiego, warto skręcić w przecznicę noszącą ciekawe miano: Smoleńsk. O nazwach napiszę przy innej okazji, dziś zamiast onomastyki będzie dragonologia. I cóż, będzie znów Talowski. Uporczywość przywiązań nie zawsze daje się łatwo wytłumaczyć. Zobaczymy dwie kamienice i jednego smoka. Oto kolejny etap moich spacerów szlakiem Talowskiego a przy tym jeszcze jeden okaz zdobyty do mojego krakowskiego bestiariusza. Zapraszam!

Przy ulicy Smoleńsk, na tym jej odcinku, który zawarty jest między ulicą Retoryka a Alejami zatrzymuję się tamtego grudniowego dnia przed dwiema sąsiadującymi ze sobą kamienicami. Smoleńsk 18 i 20. Kamienica pod numerem 20 to niewątpliwie projekt Teodora Talowskiego. Czy mam pisać jeszcze raz moją zwyczajową listę w samych superlatywach?

Talowski to nie architekt lecz poeta, który zamiast metafor i materii słowa posługiwał się cegłą przygotowywaną podług specjalnej receptury, kamieniem, roślinnością, czasem historycznym i nieskrępowaną fantazją...

...Ale i słowem też. Jego kamienice zdobione są często inskrypcjami o pięknym kroju pisma, łacińskimi sentencjami (przypomnę najbardziej znane, te z Retoryki: faber est suae quisque fortunae, ars longa - vita brevis, festina lente...). Tutaj, na samym szczycie wieńczącym fasadę kamienicy przy ulicy Smoleńsk 20 ze zdumieniem przeczytałam inną, krótką inskrypcję. Na wysokości pierwszego piętra, tuż powyżej okien o pięknej kamieniarce ( nawiązującej moim zdaniem do renesansowej, może wawelskiej?) fasadę zdobi kamienny pas z wykutym łacińskim napisem:

ANNO . D. MDCCCLXXXVIII - mamy tutaj już datę powstania budowli. 

Kto odczyta? Chociaż to chyba zbyt łatwa zagadka.

Szczytu kamienicy nie podejmuję się opisać. Gdy zobaczyłam go dokładnie (potrzebny jest zoom, bo kamienica dość wysoka a zaś ulica Smoleńsk wąska i nie ma dobrego odejścia, stąd dziwna perspektywa tych zdjęć, za co estetów przepraszam), więc gdy zobaczyłam go po raz pierwszy z bliska w całym bogactwie zdobień, form architektonicznych, przeplatających się wątków z tak różnych architektonicznych "bajek" - po prostu zaniemówiłam. Na mój użytek nazwę sobie zatem ów projekt: dicere est argentum, tacere aurum, i tak nazywać będę odtąd tę przepiękną kamienicę. Może razem uda nam się rozdzielić splecione wątki? Może pomożecie mi w rozszyfrowaniu  tego kamiennego kodu?

Ja widziałabym to tak (od samej góry):

• maszkaron wieńczący trójkątny szczyt budowli - tu myślę natychmiast o attyce Sukiennic, maszkarony, spływy wolutowe, kule...
• poniżej maszkarona widać (jak się zdaje) paletę malarską z pędzlami (ciekawe, dla kogo powstał projekt tejże kamienicy? czy to ma związek z tym godłem, czy też przypadek?)
• fryz z trzema literami - czy dobrze odczytuję? C + M + B - czyżby chodziło o Trzech Królów? W takim razie - jakże na czasie będzie mój dzisiejszy wpis!
• małe okienko ujęte w kamiennym obramieniu i zwieńczone trójkątnym tympanonem - takich wiele w architekturze Krakowa (choć tutaj, w tym położeniu, a szczególnie z dużym oknem poniżej, utrzymanym w całkiem innym stylu - ciekawa dysharmonia)
• duże okno i dwa malarskie fryzy, szczególnie ten poniżej jest dekoracyjny
• i absolutne arcydzieło, przepiękna sgraffitowa (?) dekoracja, pejzaż leśny czy nadwodny, drzewa o smukłych kształtach, rośliny o podłużnych liściach, esowata linia brzegu, korony drzew tak lekkie jakby unosiły się w powietrzu. Piękny, oszczędny pejzaż na czarnym tle. Tuż powyżej dużego okna rysunek zmienia się, jest mniej dosłowny, może przedstawia kulę słoneczną a może wir elementów jak na witrażu Stań się u stóp Boga Ojca. Jakie skojarzenia wywołuje ten czarno-biały pejzaż? U mnie - dwa całkiem odmienne. Najpierw pomyślałam o japońskich grafikach a w chwilę potem o wawelskich werdiurach, tym niezwykłym widzeniu przyrody, gdyby tak wyobrazić je sobie bez koloru? Czarno-białe? Może to jest jakiś trop.

A może jest całkiem inaczej.
To tylko moja prywatna próba odczytania, taka zabawa w skojarzenia, bez żadnych poszukiwań czy studiów. Całkowicie amatorska. Czyli: od amo, amare, amavi... wiadomo.

Tak czy inaczej, dom pod numerem 20 to dzieło Teodora Talowskiego. Mamy jego podpis, na wysokości parteru, tuż obok dekoracyjnych metalowych kotew, które są w jakimś stopniu pieczęcią architekta. Inskrypcja jak zwykle łacińska: fecit Theodorus Talowski.

Na zdjęciu poniżej widać dwie kamienice, o których dziś tutaj opowiadam. Ta po prawej to dzieło Teodora Talowskiego, ul. Smoleńsk 20 (przy prawym brzegu kadru, tuż pod ankrą widać jasną kamienną płytę - to ta z inskrypcją - podpisem architekta). Druga z kolei to numer 18, czyli ta, na której przysiadł smok.

Poniższe dwa zdjęcia są po prostu koszmarne, ale musicie mi wybaczyć. Zresztą, może to i dobrze zobaczyć czasem świat takim, jaki jest naprawdę. Po prawej dwie kamienice z cegły, niedawno odrestaurowane.

Tu będzie zdjęcie jeszcze gorsze (jeśli to możliwe), które wszakże ma tę zaletę, że widać dość dobrze ów ciekawy szczyt wieńczący kamienicę pod nr 20 oraz przyczółek kolejnej, sąsiedniej kamienicy. Na nim taka niewyraźna, zielona plamka. Co to jest?

Otóż właśnie - oto smok z ulicy Smoleńsk, we własnej osobie.
Za chwilę będzie tutaj więcej zdjęć, na razie kilka faktów. Kamienica pod nr 18 wygląda mi na projekt Talowskiego, ale po smutnych doświadczeniach z elektrownią na Łobzowskiej (pamiętacie? byłam przekonana, że to Talowski, a budynek okazał się być projektem Rzymkowskiego, ech... ) mówię mojej intuicji: zamilknij. Nie ma tabliczki, nie ma inskrypcji, ja nie mam teraz dostępu do źródeł i nic nie wiem.

Tak czy inaczej kamienica jest piękna i teraz przedstawię kilka jej zdjęć, lepszych i gorszych, z przewagą tych drugich. Ulica Smoleńsk, jako się rzekło, jest wąska niczym wąwóz, stąd kadry są takie jak widać. Oczywiście jest to pójście na łatwiznę - znam takich, co wchodzą nieustraszeni do budynku po przeciwnej stronie i robią zdjęcie smoczysku dokładnie en face. (M., chapeau bas!) Też tak kiedyś zrobię, jak odbuduję zachwiane podstawy asertywności.

Ale nawet w takim diagonalnym ujęciu widać, że smok jest wielkiej urody.
Co prawda (mówię to po cichu), odnoszę wrażenie, że przed konserwacją był nieco piękniejszy (smok z fasady ul. Smoleńsk zdjęcie sprzed konserwacji). Jak wam się wydaje? Marudzę, prawda? Ale mam wrażenie, że teraz stracił trochę na plastyczności, skrzydła nie są tak wyraźnie zarysowane, szczególnie to w górze. Na jednym ze zdjęć smok będzie trochę przycięty - smok wybaczy - jednak taki zoom to nie jest moja specjalność, a zdjęcie zostawiam, bo bardzo podoba mi się światło. Słońce oświetlało fasady domów naprzeciwko, odbijało się od okien i te świetlne odblaski kładły się na mury po przeciwnej stronie ulicy. Niesamowita gra świateł. Muszę jednak zapamiętać, żeby następnym razem spróbować fotografowania o innej porze dnia.

Dwa zdjęcia pokazują zbliżenia smoczego ciała. Na lewym smoczym udzie :) widać inskrypcję - może niezbyt wyraźnie, ale wydaje mi się, że można odczytać nazwisko: J. Gorecki. I już wyraźniej miejsce i datę: Kraków 1898. Myślę, że nie popełnię błędu wskazując na Zakład Artystyczno-Ślusarski Józefa Goreckiego i Spółki w Krakowie jako na miejsce wykonania smoka z ulicy Smoleńsk.

A poniżej jeszcze portal, przepiękny portal kamienicy pod nr 18. I znów myślę sobie - kto mógłby to zaprojektować jeśli nie Talowski? Ale nauczona doświadczeniem z elektrownią przy Łobzowskiej nie mówię o tym głośno - trudno się potem wycofywać z błędnej atrybucji. Człowiek wychodzi na - pozostając w poetyce architektury Talowskiego - stwora przedstawionego jako godło domu Faber est suae quisque fortunae ;-)  Gdyby ktoś z was mógł wskazać jakieś źródło, gdzie szukać autora projektu kamienicy pod nr 18, będę wdzięczna.

I na tym kończymy spacer śladami Teodora Talowskiego. Przede mną dalsza część ulicy Smoleńsk, po drugiej stronie Retoryki. Pójdziemy w stronę Felicjanek, pewnie zaglądnie się do Massolitu a może najpierw spojrzy na słoneczne fasady dwóch czy trzech innych budynków? Tyle pięknych architektonicznych detali, tyle słońca, dziwne kadry, bo trzeba ominąć tysiące samochodów, trzeba patrzeć w górę. Ale to następnym razem. Jeśli coś w tym tekście było wyjątkowo niespójne czy nad miarę chaotyczne - to dlatego, że choruję i walczę z gorączką ;)

W osobnej kategorii można znaleźć wszystkie wpisy na blogu poświęcone Talowskiemu.

A teraz żegnam się na kilka dni. Udanego tygodnia!

***

styczeń 2015

I tak to się skończyło. To był ostatni wpis przed długą, dwuletnią przerwą i nastąpiła słynna blogowa katastrofa, blog Kraków i okolice odszedł w wirtualny niebyt. Przed skasowaniem udało mi się na szczęście zrobić kopię i z niej powoli odzyskuję archiwalne teksty doklejając brakujące zdjęcia (to zajmuje najwięcej czasu). Traktuję to jako formę pokuty ;) i nie mam pojęcia, kiedy skończę. Przed skasowaniem bloga zrobiłam jeszcze jedno głupstwo - zmieniłam jego adres internetowy i dopiero potem usunęłam. Tamten poprzedni, właściwy adres został przez kogoś przejęty i funkcjonuje sobie w sieci, nie mam na to wpływu. Teraz, reaktywując to pisanie zastanawiałam się, czy nie zmienić nazwy jakoś definitywnie, zdecydowałam jednak zachować wszystko tak, jak było. W końcu jest to historia pewnej pasji i przywiązania.

Komentarze pod tym postem musiałam wyjątkowo skopiować ręcznie. Imię autora znajduje się na początku każdego wpisu, kolejność i hierarchia wpisów zostały zachowane.