Smreczyński Staw - zanurzenie

Zanurzenia proszę nie traktować dosłownie, zanurzenie jest czysto metaforyczne. Będzie się łowić chmury.

Będzie się stać nad Smreczyńskim Stawem w milczeniu, bo cisza jest jego czwartym wymiarem, rekompensującym niewielki wymiar trzeci. Największa głębina przekracza tu z ledwością pięć metrów, tak przynajmniej utrzymują badacze*.

* Cóż, będzie dygresja. Tutaj wspomnę o wspaniałej książce Jerzego Młodziejowskiego O Tatrach rozmowy, w której znalazłam niezwykle ciekawy fragment opisujący mierzenie głębokości Smreczyńskiego Stawu, właściwie raczej wzmiankę niż szczegółowy opis. Autor znajdował się w przedwojennej ekspedycji pomiarowej zorganizowanej przez Wojskowy Instytut Geograficzny w roku 1934 a całą historię opowiada swojemu synkowi wiele lat później, w innej epoce, w czasie wspólnej wycieczki Doliną Kościeliską. Ojciec jest może zanadto przywiązany do swej roli uczonego-pedagoga, może nazbyt dydaktyczne ma zacięcie a znów syn - o wdzięcznym imieniu Lulu - wydaje się być ucieleśnieniem edukacyjnych koncepcji Rousseau, ale wiem, że to zarzut cyniczny. Nic nie poradzę na to, że takie historie i takie wspomnienia jakoś mnie wzruszają, wtedy zostaje tylko cynizm. Ta przedwojenna ekspedycja pomiarowa była trzecim podejściem do niepozornego a wyjątkowego jeziorka Tatr Zachodnich. Po raz pierwszy mierzono jego głębokość w 1894 roku, następnie w roku 1911 roku i wreszcie w 1934. Jerzy Młodziejowski wspomina:

Mieliśmy ze sobą lekki kajak i linkę z ciężarkiem o płaskiej "stopie", by nie zanurzył się w mulistym dnie i dokładnie pokazał głębokości. [staw] bardzo malutki o niecałym hektarze powierzchni (0,75 ha) z największą głębiną zaledwie przekraczającą 5 metrów.

Pięć metrów! Jak to się ma do wielkich tatrzańskich stawów może wykazać zestawienie choćby dwóch innych, bodaj najbardziej znanych: Morskie Oko liczy sobie jakieś 50 metrów głębokości (cytuję z pamięci) a Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich ma głębokości 79 jeśli nie ponad 80 metrów, jak wykazały nowsze pomiary, jest to najgłębsze jezioro tatrzańskie i trzecie ze wszystkich polskich jezior. A tutaj, w lesistym zakątku Tatr Zachodnich leży sobie taki niepozorny, maleńki staw o mulistym a nie skalistym dnie, o wodach czarnych i nieprzejrzystych, niczym nie przypominający tamtych tatrzańskich kolosów. Pięć metrów... nie wierzę!

Patrząc na to niezwykłe leśne oko, trudno się dziwić, że w ludowe podania opisywały staw jako bezdenną głębię. Legenda zapisana w 1844 roku opowiada o tym, jak to pewien gazda, chcąc zamienić staw na łąkę (pragmatyczna dusza), zabrał się do roboty i zaczął kopać rów, aż słyszy głos z głębiny, który przestrzega: "Przestań, bo jak spuścisz ten staw, to wszystkie wsie aż do morza zatopisz!" Legendę podaję za wspominanym tu już setki razy przewodnikiem Józefa Nyki. Nie muszę chyba dodawać, że przekonuje mnie bardziej od owych nieszczęsnych wymierzonych pięciu metrów? Są rzeczy na niebie i ziemi, o których...  etc., panowie geodeci i geografowie.

Młodziejowski pisze o Smreczyńskim Stawie tak, że nie mogę nie podzielić się małym fragmentem tej uroczej książki-gawędy-wspomnienia w starym stylu:

Było południe, a nadal trwała piękna pogoda. Wysokie kłębiaste obłoki leniwie wędrowały od zachodu i przesuwały swe żagle nad rozłożystym Kominiarskim Wierchem. Najmniejsze drgnienie wiatru nie poruszyło kończystych sylwetek smreków. Nie byliśmy obaj zmęczeni, toteż dalsza wędrówka ku przedostatniemu celowi naszej wyprawy nie zaniepokoiła Lula. A tym celem miał być Smreczyński Staw. [...] Początkowo szło się dość gęstym zagajnikiem młodych smreczków, lecz droga nie była przyjemna, gdyż mnóstwo dużych głazów zalegało chodnik i buty nam się po nich obsuwały. Lulu zwrócił ku mojej radości uwagę, że kamienie na pewno już nie są wapienne. Były one granitowe i wyraźnie odróżniało się w nich trzy minerały: z lekka różowy skaleń, mleczno-przeźroczysty kwarc i ciemne blaszki łyszczku. [...] - Przeklęta morena... tak ciężko pod nią podchodzić - wzdychał Lulu. Pić mu się znowu zachciało, lecz pragnienia nie było czym ugasić. Po drodze żadnego potoku, małe zaś zbiorniczki wody pod kosówkami i w gęstych poduchach mchu nie wyglądały zachęcająco. [...] 

Drzewa smrekowe zagęściły się nad prześlicznym stawkiem. Smreczyński Staw koloru niemal zupełnie czarnego wcale nie przypominał innych stawów tatrzańskich. Przede wszystkim znajdował się nie na skalnym lecz ziemistym podłożu - stąd też jego ciemna barwa.

[...] Ze wschodniego boku wodę zarasta torfowiec i wysoko bujająca  kosodrzewina. Nad świerkowym lasem widać szczyty Bystrej i Czerwonych Wierchów. Gdy turyści nie hałasują, panuje tu przedziwna cisza, przerywana furkotem skrzydeł różnych gatunków ważek. Czasem w pobliskim lesie cieniutkim głosikiem zapiszczy jakiś ptaszek i znowu cisza. Czasem nagle zerwie się podmuch wiatru i głęboko zakołysze koronami świerków. Szum popłynie w dalsze ostępy leśne, a Staw Smreczyński znowu zatonie w bezruchu. Czasem na jego powierzchni osiądą roje drobnych muszek i wtedy wydaje się, że zwierciadło stawu jest czymś przyprószone. Ryb tu nie ma zupełnie, a drobny światek roślin i zwierząt widzialnych pod mikroskopem także nie obfituje w ilości i gatunki.

Pasjami lubię takie książki o przejrzystej i łagodnej narracji, nie znające ironii, cynizmu, stroniące od literackich kuglarskich sztuczek, książki o staroświeckim języku, pełnym niuansów, odcieni, zdrobnień... Książki ciche i odważne, nie bojące się śmieszności, nie będące ani przebraniem, ani produktem.

A zacytowany fragment przypomina mi, że poprzednio opowiadałam, jak to się do Smreczyńskiego Stawu idzie (Smreczyński Staw - pejzaż leśny) a dopiero dziś znalazłam kilka zdjęć ze szlaku, może nie najlepszych, ale zawsze dających jakieś wyobrażenie. Otóż idzie się przez świerczyny, dość młode nasadzenia świerka są tutaj - jak większość w naszych Tatrach - w fatalnej kondycji. Ale najpiękniejsze i najcenniejsze są torfowiska. Torfowisko znajduje się wokół samego Smreczyńskiego Stawu, dlatego właśnie jest tam ścisły rezerwat - by chronić niezwykle rzadką roślinność torfowiskową. Inne zarastające torfowisko widzimy wcześniej po lewej stronie, gdy szlak obniża się w podmokłą depresję. Zieloność. Zieleń przebija w tamtym miejscu nawet przez śnieg, tak pamiętam. Wynurzamy się z rachitycznego świerkowego lasu, zielonego od mchów i drzewnych porostów, wilgotnego i dość ciemnego.  I oto on. Staw Smreczyński.

W chwilę później słońce schowało się za chmury, niebo pełne wielkich kontrastów, światło ostre i prawie pozbawione kolorów niebo. Więc cóż robić? Można usiąść nad brzegiem i przeprowadzić dekonstrukcję stawu. Zanurzenie w Smreczyńskim.

Tylko musi być cisza, która jak wiadomo jest czwartym wymiarem tego leśnego oka, tak wielka jak jego prawdziwa czyli baśniowa głębokość. Bo gdy jest cisza, to w czarnej wodzie najlepiej jest łowić obłoki, białe i szare, kłębiaste i postrzępione i te grafitowe, najcięższe, zanim zatoną. Nad brzegiem leżą wielkie konary i pnie drzew i mogą tak leżeć aż zmienią się w wilgoć i powietrze, bo ścisły rezerwat to wolność dla małych i dużych, roślinnych, torfowiskowych, owadzich, gadzich i płazich stworzeń. Mogą żyć szeroko i umierać jak chcą, nie służąc niczemu i nikomu poza Wielką Przemianą.

To były jakieś dwie godziny albo dwa lata. Zanurzenie w Smreczyńskim, fotografowanie obłoków, zanurzenie w czasie, w ciszy, we wspomnieniach i wreszcie w tu i teraz. Nigdy nie słyszałam takiej ciszy.

Nad wodą latały bardzo szybkie, ogromne ważki o nieprawdopodobnych kolorach. Przedzierały się przez nadbrzeżne labirynty situ, turzycy i czermieni błotnej. Rośliny rosły i obumierały, materia roślinna i zwierzęca przemieniała się w mineralną, odkładały się kolejne warstwy torfu - wystarczyło spojrzeć inaczej, zanurzyć się głębiej w czasie. Tafla wody to całkiem gładka, to znów marszczyła się po brzegach lub środkiem jak za dotknięciem ręki. To mogły być ważki albo wiatr. Bystra, Błyszcz i pomniejsze przeglądały się w czarnej wodzie.

Z mojej tatrzańskiej biblioteczki:

Tomasz Skrzydłowski, "Zwierzęta i rośliny. Przewodnik po Tatrach Polskich", Zakopane 2010. Znakomita rzecz! Mam ją od dwóch lat i nie zliczę wycieczek tych prawdziwych i tych "palcem po mapie", do których mnie przygotowała. Napiszę o niej osobno, jeśli czas pozwoli na realizację mojego zamysłu recenzenckiej serii.

Jerzy Młodziejowski, "O Tatrach rozmowy", Nasza księgarnia, Warszawa 1974.

To znów jest książka-brama w przeszłość. Kupiłam ją tej jesieni w zakopiańskiej księgarni Poraj, pomogła przetrwać dwa bardzo deszczowe zakopiańskie dni i o wiele więcej już po powrocie. Na honorowym miejscu wśród moich tatrzańskich ulubionych książek, tuż obok Karłowicza i "W stronę Pysznej" - znalezionych tamże. Nie oddam ich nikomu, ba! chyba nawet nie pożyczę.

Józef Nyka, "Tatry Polskie" - wydanie dowolne, najlepiej takie, które nie ucierpiało od deszczu i innych tatrzańskich nieprzewidywalnych zdarzeń. Tej książki już chyba nie muszę polecać!

I to już koniec relacji znad Smreczyńskiego Stawu, w cyklu jeziora tatrzańskie. Znudzonych przepraszam, niesytym obiecuję więcej... może już niedługo, gdy zdobędę wreszcie zimowe ujęcia? Tymczasem na chwilę zostawiam Tatry, muszę opowiedzieć o miejscu niezwykłym, o pięknej wystawie, jaką widziałam przed kilkoma dniami w Krakowie. Relacja w przygotowaniu.

Dobrego tygodnia!