Zawsze Młoda! (1) Wystawa w Kamienicy Szołayskich

Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900. Wystawa malarstwa polskiego przełomu wieków, jakieś trzy setki eksponatów, nie tylko obrazów - choć te na pewno dominują tworząc przestrzeń koloru: pejzaże z barwnych plam i światła, miejskie nokturny, niepokojące portrety i autoportrety. Zachwycający amalgamat malarskich postaw, ideologii, świadectwo przełamania konwencji, zerwania z akademickim, jedynie słusznym postrzeganiem sztuki. Uwolnienie Sztuki. Wyzwolenie!

Jutro przekroczymy tę oto bramę Kamienicy Szołayskich - oddziału Muzeum Narodowego przy Placu Szczepańskim w Krakowie. I zobaczymy, czy istotnie Zawsze Młoda jest tamta sztuka, czy żywa i piękna, niepokojąco nowoczesna, czy raczej wpisana w młodopolski, dość ciasny krąg krakowski.

Zresztą samo słowo "młodopolski"... jakie przykre konotacje, nieprawdaż? A przecież Młoda Polska zasługuje na to, żeby dotrzeć do samego rdzenia, by nie poprzestawać na powierzchownym postrzeganiu. Spojrzeć bez uprzedzeń, widzieć coś więcej niż czarne peleryny, opary absyntu, ekwilibrystyczne konstrukcje ze słów.

To już jednak każdy musi ocenić sam. Jutro postaram się zamieścić pierwszą część relacji z wizyty w Kamienicy Szołayskich. Właściwie już dwóch wizyt - Zawsze Młoda! przyciąga jak magnes. Chciałam zapisać wrażenia, impresje, całkiem dyletanckie, nie mające - nad czym boleję - oparcia w ugruntowanej wiedzy z historii sztuki. Żeby nie zapomnieć - po prostu. Żeby utrwalić kilka ulotnych wspomnień, zachwyceń i wrażeń. Wystawa jest jednak tak bogata, wieloprzestrzenna, niejednoznaczna, że relacja pisze się dość opornie. Tym bardziej, że warunki... ech, jak najdalsze od sprzyjających. Nie ma ktoś bezludnej wyspy do wypożyczenia? Na razie tylko noc jest moją bezludną wyspą i tylko wtedy mogę spokojnie pisać, czytać.

Dlatego dziś tylko kilka zdjęć, zapowiedź muzealnej relacji i... fotograficzna zagadka!

***

Oto Kamienica Szołayskich. Pięknie odnowiona, odzyskała drugą młodość (albo i kolejną, lecz przecież nie będziemy liczyć damie upływających wiosen) i też... zawsze młoda! To jest całkiem nowa przestrzeń - mówię tu o muzealnych wnętrzach - całkiem nowa koncepcja muzeum jako przestrzeni otwartej. Nie - świątynia sztuki odgrodzona od sfery profanum, lecz przestrzeń użytkowa a przy tym piękna. Przestrzeń, w której człowiek nie czuje się intruzem, przestrzeń funkcjonalna, miejsce przenikania się sztuki wysokiej i odpoczynku, wygodne poduszki w okiennej wnęce muzealnego sklepu-księgarni, jasne przestrzenie o wielkich oknach, zapach dobrej kawy, kwiaty w pięknych doniczkach, kształt kawiarnianych mebli, kolory kształtujące przestrzeń, gra świateł. Czy nie jest to godna kontynuacja "projektowania totalnego" sprzed wieku?

Tych świetnych tradycji, które wypracował między innymi Wyspiański i inni - Czajkowski, Uziembło, Bukowski? Kolor ścian, kształt fryzów, wielkość okien, czasem witraże, więc kształtowanie przestrzeni światłem filtrowanym przez kolor, kształt lamp, gobeliny i kilimy, obrazy czy grafiki na ścianach, serwisy do kawy, sztućce,  meble... cóż, meble ówczesne trochę mniej wygodne od dzisiejszych - kto nie zna tych projektowanych przez Wyspiańskiego do salonu Boya, opisywanych przez tego ostatniego w tonie lekko martyrologicznym?  Pomijając jednak niedolę Boya (trzeba cierpieć dla piękna, panowie!) widać koncepcję myślenia o przestrzeni jako o całości. Holistycznie. Pomieszczenie, wnętrze mieszkalne czy użyteczności publicznej to było totalne widzenie przestrzeni, totalne dzieło sztuki. Funkcja i piękno, szczegół i całość. Moje dyletanckie oko dostrzegło wiele z tamtych założeń wcielonych w życie w przestrzeni odrestaurowanych wnętrz Kamienicy Szołayskich.

Rozpisuję się tak, wybaczcie, ale nie mam dobrych zdjęć - właściwie zgoła żadnych poza tym powyżej - z pięknych i jasnych przestrzeni użytkowych Muzeum. Spieszyłam się do obrazów! I właściwie dopiero teraz, dzisiaj, gdy o tym pomyślałam, odkrywam wagę i znaczenie takiego myślenia o przestrzeni, jakie miałam okazję widzieć w Kamienicy Szołayskich. Zapewne, choć mogę się mylić pracował nad tym projektem cały zespół - więc jeszcze tylko jedną, pełną uznania myśl poświęcę Wyspiańskiemu - genialnemu samotnikowi.

Teraz też spieszę się do obrazów, a zatem jeszcze tylko rzut oka na piękny dziedziniec. Ileż zieleni jest tutaj latem! Pamiętam całe ściany w zielonym winobluszczu, dziś tylko szkielet, labirynt gałęzi, ale jak dobrze, że został, że nie zniszczono go pod pretekstem renowacji i prac remontowych, względów konserwatorskich czy innych, jak to często bywa. Asymetria zieleni i bruku, mała fontanna w murze, rytm łukowato zwieńczonych okien i drzwi - jeszcze jeden przykład wspaniale pomyślanej przestrzeni. Zielony salon.

A teraz, Mesdames et Messieurs, najcierpliwsi z czytelników, będzie fotograficzna zagadka z Kamienicy Szołayskich. 

Oto jeden z obrazów. Ani nie najpiękniejszy, ani najbardziej spektakularny. A jednak - z wielu powodów bardzo charakterystyczny. Kto go malował? Kogo przedstawia? Jaki nosi tytuł? Jakie jest ZNACZENIE tego tytułu? Dlaczego (w związku z ostatnim pytaniem o znaczenie) można uznać tę scenę za symbolicznie - choć z humorem - ujęty prapoczątek całego ruchu, fermentu, niepokoju, wyzwolenia, którego świadectwem jest, ni mniej ni więcej, całość wystawy? Ot, taka pomyślała mi się zagadka, może nie najłatwiejsza.

Wracam do obrazków z wystawy (czyli mozolnego wybierania spośród nie najlepszych zdjęć czegoś, co można by pokazać) i pisania muzealnej relacji. 

Kto już widział Zawsze Młodą? Proszę się przyznać i korygować błędy, przeoczenia, uproszczenia. Będę wdzięczna za wszystkie uwagi. Tu się pisze po dyletancku - to nie jest dobre usprawiedliwienie... ignorantia non est argumentum, wiadomo.