Pejzaż młodopolski w praktyce czyli zachód słońca nad Wisłą

Pisałam niedawno o malarstwie Młodej Polski, przedstawiając pokrótce moje wrażenia z wystawy w kamienicy Szołayskich: Zawsze Młoda! Polska sztuka około 1900. Autoportrety artystów, orszak Dionizosa, mit Miasta - te tematy już za nami. Przed nami młodopolski pejzaż, widzenie natury. I pejzaże ducha: fantazmaty, lęki, nadzieje.

Jako że chwilowo czas nie sprzyja pisaniu, pomyślałam sobie, żeby do młodopolskiego pejzażu dotrzeć nie od strony teorii i dzieł wielkich (i mniejszych) artystów, ale od strony praxis. A czy mam podstawy, by opowiadać o praktycznym wymiarze Młodej Polski i "młodopolszczyzny"? Pytanie retoryczne.

Oto  praktyczne ćwiczenia z młodopolskiego pejzażu. Patrząc na tę stertę zdjęć z szuflady (wieczorny spacer nad Wisłą 29 listopada tego roku, w bardzo ciepły dzień, tuż przed załamaniem pogody i nadejściem śnieżnej zimy)  przychodzi mi na myśl parę zagadnień, zapiszę je tutaj sobie chaotycznie, en vrac.

Co? Pejzaż zewnętrzny i pejzaż wewnętrzny. Correspondances, korespondencje, te w baudelairowskim znaczeniu. Las symboli, żywe filary w świątyni Natury.

Kiedy? Przełom wieków, to po pierwsze. Ponadto: przełomy pór roku. Pory przejściowe, niestałe, graniczne, powolne lub nagłe przełomy sezonów. Przedwiośnia, przedzimia. Przełomy dni i nocy, te wszystkie pory entre chien et loup, zmierzchy, świtania, kiedy świat widzialny traci jeden pewny ontologiczny status: jawa, działanie, światło dnia - sen, odpoczynek, ciemność nocy, a nie zyskuje jeszcze kolejnego, gdy cały jest w zachwianiu, wytrącony z pewności, bo oczywistość nie jest już oczywista, naoczność nie daje pewności a realność bywa zagrożona.

Kto? Pejzaż bezludny - wart sam w sobie przedstawienia, nie wymagający obecności homo sapiens z ich wojenkami, triumfami, bez historycznej fanfaronady, pejzaż cichy. Natura: ogród, rzeka, topole nad wodą, ich cienie falują w wodzie o wielu kolorach, zimowy las, wiejskie stodoły pod niskim niebem, pojedyncza roślina, barki na rzece, złoto oświetlony kamień w górskim potoku, kryte słomą ule w wydrążonych pniach, zaprzęg wołów i orka wielkiego pola, mieniącego się fioletem i ochrą, ciemna sylweta gotyckiej katedry nad rzeką o wielu mostach, szafirowo-cytrynowy kopiec widziany z okien, gdy choroba nie daje już wyjść z domu - oto bohaterowie. Przyroda. Przestrzeń. Przemijanie. Zmienność, niestałość, płynność natury.

Jak? Natychmiast, w dzianiu się, w stawaniu. Obiektywnie. Tak! Pragnienie, by oddać obiektywnie pejzaż, ułamek świata. Poznanie naukowych odkryć - optyka, widmo widzialnego światła, barwy dopełniające. Dywizjonizm. Wrażenie, impresja, odciśnięcie widzialnego i odczuwanego świata na dnie oka. Światło buduje przestrzeń obrazu, światło czwartym wymiarem. Nieostre kontury, widzenie pod światło, patrzenie przez zmrużone oczy, faliste linie.

W jakim celu? Dla Sztuki, ma się rozumieć, tylko i wyłącznie dla Niej.

Sztuka dla sztuki.

Niełatwo jest być epigonem Młodej Polski. Teraz fotografuje się miejskie, nowoczesne konstrukcje, minimalistyczne wnętrza, industrialne przestrzenie, codzienność, groteskę nieoczekiwanych  zestawień, teatr ludzkich spotkań, zainscenizowany przez sam przypadek żart, zabawne napisy.

A ja pokazuję... zachód słońca?!

Całą powyższą historię należy czytać z przymrużeniem oka.

Po prostu był taki spacer, spod Wawelu przez most Dębnicki i południowym dębnickim brzegiem aż do punktu naprzeciwko klasztoru Norbertanek. Moja ulubiona trasa. Był zachód słońca. Ale jaki! Przechodnie odwracali się, by go sfotografować komórką, albo po prostu popatrzeć. Rowerzyści zatrzymywali się, zsiadali z rowerów. Tuż obok mnie ktoś również używał poręczy mostu Dębnickiego jako statywu - może z lepszym efektem. Piękne było, po prostu. A cztery łodzie czy małe barki ustawione łukiem zmieniły ten fragment Wisły w jakieś widoki Nilu - prawda? Takie odrealnienie, jakiś egzotyzm.

Daleko na zachodzie nad wodą unosiła się mgła. Wielka plama mgły, taka prostokątna w zarysie, przedziwna, geometryczna bryła. Zeszłam nad samą wodę. Rzeka płynęła tak szeroko.

Spójrzcie na dwa ostatnie zdjęcia - nagle załamuje się czerwień zachodu i pojawiają się granatowe tony. I - w ułamku sekundy - wszystko się skończyło. Zdjęcia robione po chwili będą miały stalowo-granatową tonację. Pokażę je następnym razem, to będzie widok na klasztor Norbertanek.

Zdjęcia dla tych, którzy daleko od Krakowa. Żeby były nie tylko przypomnieniem, ale wróżbą na przyszłość - na powrót. Autochtonom to się zapewne wyda dziwne i ckliwe, trudno: bywa, że za Krakowem się tęskni.

***

Jeśli ktoś woli oglądać zdjęcia na czarnym tle, wystarczy kliknąć w pierwsze z nich lub dowolne - wtedy wszystkie będą się pokazywać jako coś w rodzaju pokazu slajdów (galeria zdjęć lightbox)