Listopadowy spacer po Krakowie, pomniki na Plantach i literacka zagadka.

Spacer przez listopad, przez Kraków, ścieżkami pamięci i literackim tropem. Kończył się listopad, kilka dni wcześniej ktoś stał milczący we framudze drzwi i patrzył na chłopskie wesele, kilka dni i jeszcze trochę wcześniej. Był inny listopad, w którym krzyżowały się ścieżki i wspomnienia, przeszłość i przyszłość. Kraków był szklisty od deszczu, nierzeczywisty, na Plantach pachniało mokrymi liśćmi, pod drzewami drzemały pomniki. Mieszały się czasy, dni, światy.

Zanim wyruszymy na spacer - literacka zagadka. Krakowska, a jakże!

Spotkałem autora "tragoedii", który prosił, żeby przyjść - a że już szturmowałem do niego, więc skwapliwie udałem się na Krowoderską 157. Powiedziałem mu mniej więcej tak:
Z ludźmi silnymi mówię nie oszczędzając ich. Otóż z poezją pana nie tylko jestem w zgodzie, ale zachwycam się nią - ale malarstwo pana nie jest w żadnym stosunku do tej obrazowości, tego bogactwa malowniczego, jakie pan roztacza w teatrze, w opisach scenerii, - jest ubogie, ograniczone, bez światła i barwy - tłumaczę to tym, że jest to sztuka dla pana za ciasna - przypadkowo z panem związana.
On: Bo widzi pan, ja w teatrze mam od razu całość wrażenia - a w obrazie musiałbym to po kawałku robić.
Ja: Wiec malarstwo pana nie obchodzi. Potwierdza pan to, co sądziłem o panu i napisałem do "Pologne contemporaine".
On uśmiecha się potakująco. W ogóle mało mówi. Blady, schorowany, jakby zmęczony. Bardzo pociągający - nic w nim nie ma z tych zaokrąglonych form ludzi, którzy z życia biorą najmarniejszą rzecz: powodzenie i używanie. Długo jeszcze mówiłem z nim o tej polskości jego poezji i o tych sztucznościach, i o doskonałości psychicznego rusztowania. Bardzo mnie ciągnie ta dusza. Żeby tylko wytrzymało jego wątłe ciało napór tej psychicznej roboty.

Tak pisał o pewnym spotkaniu... kto właśnie? Może ktoś odgadnie, kim był tajemniczy interlokutor, autor tego wspomnienia, czy raczej wyjątku z listu. Dla mnie to wyjątkowa historia - spotykają się dwaj tak bliscy mi, tak różni, nierównym talentem obdarzeni, lecz obaj wielkiego ducha i całkiem do życia zapobiegliwego i dostatniego niezdatni, żyjący wyżej, szerzej, mocniej. Schorowani, cierpiący a do ostatka oddani pracy. Starszy przeżył młodszego artystę o lat osiem, młody zmarł 28 listopada 1907 roku. [tutaj był błąd w zapisie rocznej daty, przepraszam] Obaj wszechstronni, wypowiadali się w różnych dziedzinach sztuki. Starszy z nich też był malarzem, choć jego talent innej był próby; był także przenikliwym i świetnym krytykiem malarstwa, może pierwszym u nas, który stworzył podwaliny krytyki sztuki a przy tym miał odwagę przełamać tradycję, odkrywać nowych malarzy, nowy język malarstwa, ośmielił się poddać krytyce Matejkę, a syna oddał w "termin" do Francji, do Ślewińskiego. A tutaj, w tej rozmowie - czy zawiodła go przenikliwość i "oko"? Czy może malarstwo pierwszego wykraczało o wiele za daleko, by uchwycić je mogła sieć pojęć choćby najświatlejszych z krytyków i kolegów po fachu? Nie mnie sądzić. Cytuję tę rozmowę, bo zdaje mi się intrygującą. I wyobrażam ich sobie, jak rozmawiają wśród szafirowych ścian.

A poza tym - wystarczy wyobrazić sobie takie miasto, jakie tamten (malarz, krytyk, architekt) przedstawia w listach i już rozpoczyna się prawdziwa, przedziwna podróż w czasie. 

... ale Kraków jest piękny i jest Kraków. Pomimo że jest miastem i że chodzi się korytarzami ulic jak w olbrzymim kretowisku. Przez parę godzin pierwszych oszczędzałem kapelusza, ale już od południa zacząłem się kłaniać jak na (tu nazwa ulicy, której nie mogę przytoczyć, jeśli zagadka ma pozostać zagadką). Tu Stanisławski wypada z dorożki i przygniata kilkanaście dzieci i dom, tam Manga przelatuje - tu jeden, drugi "profesor" - tam znowu uczeń Akademii [...]

Na Giocondzie nie byłem. Byłem wczoraj tak zmęczony na wieczór, że nawet kłócić się z Karolem Chłapowskim nie mogłem. Na Laodamię idę - widziałem purpurową szatę. Pani Modrzejewska bardzo o Mamę i Ciebie serdecznie pyta. Ciągle na próbach - w pracy.

[...] A zresztą - ludzie tu nie mają zdaje się co robić.  

[...] Pani Helena obłąkana Laodamią - dwie próby co dzień - chodzi i ciągle mówi urywane wykrzykniki z tragedii. Dziś przedstawienie. [...] Kraków jest cudowny jak bajka i żebyś był ze mną, to byś zobaczył, że i ludzkie mieszkania - a raczej boskie, są tak cudne jak gór wysokość i "rozlewność" jezior.

A tamten mój listopadowy spacer był właśnie taki trochę poza czasem. Może już dawno przestałam idealizować sobie to miasto, trudne, niejednoznaczne, hałaśliwe i bardzo zwyczajne, ale przecież wciąż zdarzają się chwile, kiedy zmienia się coś - albo w moim sposobie patrzenia albo w samym mieście - i wtedy widzę je trochę takim, jakim było. Prawie widzę go wtedy, jak idzie z Wolskiej przez Planty, by spotkać się z "autorem tragoedii", jak uchyla co jakiś czas kapelusza, jak przystaje pogawędzić to ze Stanisławskim, to z Wyczółkowskim, skinie głową temu czy innemu profesorowi Akademii, temu czy innemu z "panów z towarzystwa", choć nie miał dla nich wielkiej estymy. Było takie miasto, gdzie mogli się spotkać. Zostały jakieś okruchy, obrazy, widoki, listy pisane nieczytelnym pismem, wspomnienie wspomnienia. 

I był listopad, piękny jak żaden inny. Chciałam tamtego dnia pokazać "mój Kraków" i wybrałam taką ścieżkę, choć pewnie wiele innych byłoby możliwych, ale ta napisała się sama, ulice prowadziły tam, gdzie trzeba, widok za rogiem był oczekiwany i oczywisty a przy tym dziwnie baśniowy, przemieniony jakby nowym spojrzeniem. Każde z tych miejsc należy do mnie, zapisane kiedyś historią jednego, nieważkiego życia. Planty, pomniki, Collegium Maius i biały wawelski dziedziniec i inne miejsca, które noszą ślady moich powrotów, starań, działań i głupich zachwytów. Miejsca, obrazy. Część mówi wprost, inne odsyłają dalej. Część z nich tu widać, inne są ukryte. Kończył się listopad 2013 roku. Padał deszcz, ale któż zwracałby na to uwagę, w deszczu zacierały się kontury, pachniało na Plantach mokrymi liśćmi, mokre ulice, śpiące pomniki. I most niebieski, szarobłękitny. Tak to się zaczęło.